دانلود کتاب ایران جامعه کوتاه مدت
به باور نویسنده کتاب ایران جامعه کوتاه مدت، ایران مانند یک عمارت کلنگی در اختیار افرادی بوده که در زمان اقامتشان در این عمارت، آنرا ویران و دوباره به سلیقه خود ساخته اند!
ویژگی کوتاه مدت بودن ایران به چگونگی تصاحب جایگاه قدرت بر میگردد؛ اگر تاریخ ایران را مورد بررسی قرار دهیم خواهیم دید از زمان اشکانیان تا تاریخ معاصر، همواره مشروعیت با کسانی بوده است که بر دیگران غلبه کرده و پیروز شده اند و این تنها شرط برای حکومت بر ایران بوده است و خود هم عامل و هم معلول آشوب در جامعه بوده است.
حالا می توانیم این روند را با جوامع اروپایی مقایسه کنیم که مسلما به شکل دیگری بوده است و این محدودیت وجود داشته است که فرد حاکم بر جامعه باید از خاندان سلطنتی و افراد نزدیک به شاه باشد؛ در اولین نگاه، اینطور به نظر می رسد که ایران در طول تاریخ شایسته سالار بوده ولی اروپائیان محکوم به زیر سایه بودن حکومت خاصی بوده اند!
خلاصه کتاب
چهار مقاله ای که در کتاب ایران جامعه کوتاه مدت می خوانید هریک به نوعی مشکلات تاریخی توسعهٔ اقتصادی و سیاسی ایران را بررسی می کند. فقدان امنیت برای مالکیت خصوصی و در نتیجه عدم انباشت سرمایه در دست بخش خصوصی، انحصار ثروت و قدرت اقتصادی در دست حکومت ها که خود به انحصار قدرت سیاسی می انجامید و سرعت و شدت تحولات سیاسی و اجتماعی که جامعه را از چهارچوب قانونی باثبات که لازمهٔ رشد و توسعهٔ اقتصادی است محروم می کرد، در دو مقاله اول بررسی می شود.
تلاش برای استقرار قانون و نظم قانونی که به انقلاب مشروطه انجامید و علل ناکامی ها و کمبودهای این جنبش مضمون مقالهٔ سوم است و در مقالهٔ چهارم که به معنایی دنبالهٔ مقاله سوم است شرحی از زندگی و آثار ملک الشعرای بهار را می خوانیم که از کوشندگان راه مشروطه بود و انسانی فرهیخته و آزادی خواه و متجدد بود که می کوشید در فضای بسته و خطرخیز دیکتاتوری، در عین وفادار ماندن به آرمان های خود، از تندروی های ویرانگر بپرهیزد و در محیطی که کمتر کسی هوادار اعتدال و خرد بود، به اعتدالی خردمندانه برسد.
سده‌ی گذشته‌ی اخیر ایران از نظر جنبه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پرتلاطم و گاهی نابسامان بوده است. از انقلاب مشروطه تا تأثیر جنگ جهانی دوم، حکومت شاهنشاهی و بعد از آن وقایع مختلف انقلاب سال 1357 هرکدام به نوعی سبب آشفتگی جامعه‌ی ایران شده‌اند. محمد علی کاتوزیان، تاریخ‌دان ایرانی با نگاهی جامعه شناسی عوامل مختلف را بررسی کرده و نظریاتش را طی مقالات متعدد در کتاب ایران جامعه کوتاه مدت منتشر کرده است.
بخشی از متن کتاب
…برخی از رهبران سرشناس مذهبی رفته رفته به حمایت از تجار برخاستند و علمای نجف نیز از این حرکت پشتیبانی کردند. چنان که اشاره کردیم در همین احوال بلوایی برای خلع اتابک برپا شد و نامهای جعلی دائر بر تکفیر اتابک با امضای آخوند ملاکاظم خراسانی، حاجی میرزا حسین (نجل)، میرزا خلیل تهرانی و چند مجتهد دیگر، نقشی اساسی در این بلوا داشت. کمی بعد جعلی بودن این نامه آشکار شد، هرچند در مخالفت آن علما با اتابک تردیدی روا نبود.
فتوای دیگری در تبریز جعل شد و نتیجه آن اخراج رئیس گمرک آن شهر بود، اما آن گاه که ساختگی بودن فتوا معلوم شد، حاجی میرزا حسن مجتهد را که مظنون به شرکت در جعل بود از تبریز اخراج کردند. جنبش بابی کشی در یزد اصفهان که تنها در یزد ۱۲۰ کشته برجا گذاشت نیز تا حدودی در مخالفت با اتابک برپا شده بود، هرچند انگیزه های دیگری نیز در پس آن بود. اتابک در سپتامبر ۱۹۰۳/ ۱۳۲۱ ه . ق. از صدارت برکنار شد و عین الدوله یکی دو ماه بر جای او نشست.
عین الدوله و امین السلطان تا پای جان با هم رقابت می کردند. حتی زمانی که عین الدوله بر جای رقیب نشست و اتابک به سفر دور دنیا رفت، هوادارانش عليه عین الدوله فعالیت می کردند. ماهیت نامتمرکز نهادهای مذهب شیعه سبب شده بود که رقابت میان علما سنتی رایج باشد. بعد از مرگ میرزا حسن آشتیانی، متنفذترین مجتهد تهران، و درگذشت سید علی اکبر تفرشی که کمی بعد روی داد، هم شیخ فضل اله نوری و هم سید عبداله بهبهانی سودای آن داشتند که به عنوان مجتهد اعلم تهران شناخته شوند.
نوری و شیخ ابوالقاسم امام جمعه و چند تن از روحانیون سرشناس مایل به حمایت از عین الدوله بودند. حلقه هواداران بهبهانی که با عین الدوله مخالف بودند شامل علمایی همچون برادران آشتیانی و مریدان سید محمد طباطبایی میشد. در این میان شخص طباطبایی مردی باتقوا و اهل آخرت بود و در این دعوا منافع شخصی نداشت. خصومت میان آن علما تا حدی بر سر نظارت بر یکی دو مدرسه معروف تهران خاصه مدرسه مروی بود. رقابت شخصی میان نوری و بهبهانی درنهایت شکل سیاسی گرفت، هرچند نوری در دقایق حساس نهضت مشروطه، البته پیش از آن که این جنبش به بار بنشیند، هماهنگ با سایر علما حرکت می کرد.
نخستین برخورد میان عین الدوله و بهبهانی در سال ۱۹۰۱/ ۱۳۱۹ ه . ق. روی داد که عین الدوله حاکم تهران بود و بهبهانی برای جلوگیری از اخراج چند طلبه که به شخص خودش اهانت کرده بودند پادرمیانی کرد. اما حاکم تهران در پاسخ او با لحنی تحقیرآمیز گفت که آن افراد به خاطر او دستگیر نشده اند تا با دخالت او آزاد بشوند. در اینجا باید به دو رویداد بین المللی اشاره کنیم که تأثیر روانی مهمی در تحکیم آرمان مشروطه خواهی و تشجیع هواداران این آرمان در ایران داشت، اما تاکنون چنان که بایست مورد توجه نبوده…
نقد کتاب ایران جامعه کوتاه مدت
چرا ایران به جایی رسیده که امروز هست؟ ضرب المثل‌هایی مثل این را حتماً شنیده‌ایم که «از این ستون به اون ستون فرجه» یا «سیب رو که بندازی هوا هزارتا چرخ می‌خوره». همایون کاتوزیان در نظریه‌ی ایران جامعه کوتاه مدت می‌گوید مجموعه‌ی شرایط و تحولات تاریخی ویژگی‌ای را در تاریخ و جامعه ایران ساخته که گاهی ردش را در چنین ضرب‌المثل‌هایی می‌بینیم. اینکه آینده هیچ معلوم نیست و هر آن ممکن است همه چیز زیرورو شود. ایران برخلاف جامعه‌ی درازمدت اروپا جامعه‌ای کوتاه مدت بوده است.
در این جامعه تغییرات ــ حتی تغییرات مهم و بنیادین ــ اغلب عمری کوتاه داشته است. این بی‌تردید نتیجه‌ی فقدان یک چهارچوب استوار و خدشه‌ناپذیر قانونی است که می‌توانست تداومی درازمدت را تضمین کند. در دوره‌های کوتاه‌مدت حضور طبقات لشکری، دیوانی و مالک چیزی نمایان بود، اما ترکیب این طبقات بیش از یک یا دو نسل دوام نمی‌آورد، برخلاف اریستوکراسی سنتی اروپا یا حتی طبقه‌ی بازرگان این جوامع در ایران مالکیت و موقعیت اجتماعی عمری کوتاه داشت، دقیقاً بدان سبب که این امتیازات چیزی شخصی شناخته میشد و در شمار حقوق اجتماعی موروثی و نقض‌ناشدنی نبود.
موقعیت صاحبان رتبه و ثروت حاصل توارثی درازمدت نبود و اینان انتظار نداشتند که وارثانشان بنا بر حقی بدیهی در این موقعیت باقی بمانند. این وارثان تنها در صورتی بر آن جایگاه باقی می‌ماندند که می‌توانستند شایستگی خود را به اثبات برسانند و این شایستگی چیزی نبود مگر خصائلی شخصی که برای موفقیت در فلان عرصه‌ی اجتماعی ضروری شمرده میشد. بدین‌سان در این جامعه تحرک اجتماعی بسیار بود تا حدی که در تاریخ قرون‌وسطی و تاریخ جدید اروپا اصولاً قابل‌تصور نبود. حتی جایگاه شاه هم در این میان مستثنا نبود، زیرا مشروعیت و حق جانشینی کم‌وبیش همواره در معرض چالش‌هایی جدی و حتی شورش قرار داشت.
اگر به کتاب های تاریخی، سیاسی و اقتصادی در مورد ایران علاقه مندید، خواندن کتاب ایران جامعه کوتاه مدت را توصیه می کنیم.
کتاب های پیشنهادی
تعداد بازدید: 1,512 بار
عنوان کتاب: ایران، جامعه کوتاه مدت
و سه مقاله دیگر
نویسنده: همایون کاتوزیان
مترجم: عبدالله کوثری
تعداد صفحات کتاب: 116 صفحه
زبان کتاب: فارسی
حجم فایل: 4.2 مگابایت
نوع فایل: PDF (ZIP)
منبع: شهرکتاب
