اسپینوزا و کتاب اخلاق

دانلود کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق pdf

کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق باید همزمان با کتاب اخلاق خوانده شود. فقط در همین صورت متوجه عظمت هر دو کتاب خواهید شد!

ژنویو لوید در این اثر ضمن بررسی و شرح مختصر زندگی اسپینوزا به سراغ روش و منش، شیوه خواندن و درک آثار او میرود و در ادامه کتاب معروف اخلاق اسپینوزا را بخش به بخش واکاوی و نقد می‌کند. کتاب اخلاق اسپینوزا یکی از ماندگارترین، کوتاه‌ترین، دشوارترین و همچنین متفاوت‌ترین آثارِ فلسفه‌یِ غرب است. اسپینوزا در این کتاب بسیار موجرز و موثر درباره اخلاق سخن گفته و عمده عقاید او درباره خدا و هستی در این کتاب وجود دارند.

خلاصه کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق

کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که، همچون فصول پنج‌گانه آن، از رویکرد تفسیری و تحقیق در انواع اقوال تاریخی و تازه خالی نیست. جامعیت نویسنده بر انواع تفاسیر موجود از همان ابتدای کار پیداست. لوید گام‌های خود را از همان ابتدا با تحقیق و کاوش در منابع تاریخی و زندگی‌نامه‌ای زمان خود اسپینوزا محکم می‌کند.

دو متن به عنوان مراجع اصلی در تحقیق زندگی‌نامه فیلسوف لحاظ می‌شود که هرکدام نگرشی متضاد به تفکر و شخصیت اسپینوزا دارند. اما در این بررسی زندگی‌نامه‌ای نیز رویکرد تفسیری او همچنان خودنمایی می‌کند: «لوکاس گزارش می‌کند که اسپینوزا آگاهانه از نامرتب‌ بودن که گاهی نشانه فیلسوف‌ بودن شمرده می‌شود پرهیز می‌کرد و از او نقل می‌کند که: «چنین تظاهری به بی‌مبالاتی نشانه پستی نفس است».

در مقابل، کولروس اسپینوزا را بی‌توجه به لباس‌ پوشیدن، تا حد شلختگی، وصف می‌کند و از او نقل می‌کند که «نامعقول است لباسی قیمتی بر چیزی کم‌ارزش یا بی‌ارزش بپوشانیم». واقعیتِ ظاهر او هرچه که باشد، مسلم است که اسپینوزا تمایلی به جلب توجه دیگران نداشته است.» بررسی مبادی تاریخی اندیشه اسپینوزا قسمت بعدی مقدمه کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق را تشکیل داده و به این حکم منتهی می‌شود که:

«اسپینوزا تصورات پیشگامان و معاصران فلسفی خود را اغلب به ضد آن تغییر داده است». مقدمه با بررسی تأثیرات وی بر اندیشه جریان‌های بعدی فلسفه چون رمانتیک‌های انگلیسی و اندیشه آلمانی قرن هجده تداوم یافته و با تأکید بر اهمیت آرای اسپینوزا در زمان معاصر به پایان می‌رسد: «خواندن وی به معنای نظر انداختن به امکان‌های تحقق‌نیافته خودآگاهی‌های فردی و جمعی است».

بخشی از متن کتاب

در بخش سوم اخلاق، اسپینوزا در توصیفی قوی از عالم انسانی، که در آن باید زندگی برخوردار از آزادی و فضیلت دنبال شود کارکردهای تخیل و کارکردهای انفعالات را یکجا تبیین میکند. در بدو امر ممکن است تصویر اسپینوزا سرد و بی روح به نظر آید. توصیف های اسپینوزا از انواع انسان انعطاف ناپذیر است: انسانها ذاتاً خودخواه و حسودند، و زندگی اجتماعی شان ذاتاً تعارض است. فلسفه او آرمانهای اخلاق را بر حسب طلب بقا یا حفظ ذات بازسازی میکند.

اما در این واقع گرایی سرسخت و بی رحمريال نوعی شعف و شادمانی نیز وجود دارد. به رغم تاریکی بیشتر محتوای آن حالت نوشتار نوعی شادی و خوشی در آزادی را نوید میدهد که از تقلا برای فهم انفعالات حاصل می آید. اسپینوزا به خود میبالد که در خصوص انفعالات به طور نوآورانه همان بررسی دقیق و دشواری را انجام داده است که همگنان معاصرش در موضوعات ریاضی انجام میدهند.

او در پیش گفتار بخش سوم اعلام می کند که از انفعالات انسان به شیوه هندسی بحث خواهد کرد، چنان که گویی در باب «خطوط سطوح و اجسام» تحقیق میکند. از این واقعیت که انفعالات «اموری مخالف عقل» اند، برنمی آید که آنها شایسته این نیستند که موضوع تحقیق عقلانی قرار گیرند ــ اگر چه ممکن است برای کسانی که موجودات انسانی را بیشتر برهم زننده نظم طبیعت میدانند تا تابع نظم طبیعت، چنین پژوهشی عجیب به نظر آید.

قوانینی که اشیاء بر طبق آنها به وجود می آیند و تغییر می یابند، «همواره در همه جا یکسانند». پس نمی توان انفعالات ما را نقصی در طبیعت یا انحرافی از طبیعت دانست. عواطفِ نفرت، خشم و حسد از همان «ضرورت و جبر طبیعت» نشأت می گیرند که هر چیز دیگری؛ و تفکر در خصوص این ضرورتها منبع شعف و شادی برای نفس ما خواهد بود. در ادامه، در بخش های چهار و پنج ما قدرت دگرگون کننده این شعف و شادی را خواهیم دید.

در فهم انفعالات، ما صرفاً نوعی نیروی لذت بخش عقلانی را به کار نمی گیریم که خود انفعالات را ثابت و بی تغییر رها کند. این فهم انفعالات ما را به عواطف فعال و عقلانی – منبع آزادی و و فضیلت – تبدیل می کند. نتیجه تلقی هندسی اسپینوزا از انفعالات در واقع کاملاً متفاوت با آن چیزی است که ممکن است ما در بدو امر از قیاس تحقیقش، به تحقیق در باب خطوط و سطوح انتظار داشته باشیم. 

نقد کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق pdf

ژنویو لوید در تفسیر خود، از الگوی نگارش «کتاب اخلاق» پیروی می‌کند. بنابراین، ساختار کتاب «اخلاق» در کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق محفوظ است. پرداخت به عالم، به انسان، و به شیوه زندگی او در بطن عالم و در بین انسان‌های دیگر، قالب دیرآشنایی است که خاستگاه آن به افلاطون باز می‌گردد و دست‌کم تا آغاز فلسفه دوران معاصر تداوم می‌یابد. این الگو البته در «اخلاق» اسپینوزا نیز پی گرفته می‌شود.

وی نیز چون اسلاف خود سعی می‌کند که در ابتدا تکلیف خود را با عالم روشن کرده و در باب ماهیت آن اتخاذ موضع کند و سپس به سمت تدوین نوعی نظام اخلاقی پیش رود. بنابراین، بحث با خدا آغاز می‌شود و به این حکم هستی‌شناسانه منتهی می‌گردد که: «به نظر می‌رسد که خدای اسپینوزا را نمی‌توان با جهان یکی گرفت … جهان ما خداوند نیست، اما در درون آن جهان، ما به قوی‌ترین معنای ممکن در خدا هستیم».

این حکم برای محقق ایرانی که در سنت فلسفی خود خدا را با جهان یکی می­‌گیرد مهم است. برای اسپینوزا عالم مجموعه‌ای است از صفات و حالات خداوند. با این حال، این عالم، به تفسیر لوید، خداوند نیست بلکه در خدا است. اما در سنت فلسفی ما، جهانی که بنابر اصول اصالت وجود و تشکیک آن، ماهیتاً برابر با اسماء و صفات خداوند است در خدا نیست بلکه، به نحوی برابر با خود خدا است که اگر این‌گونه نباشد در معنای توحید خلل وارد می‌شود.

کتاب اخلاق پلی بین کارهای فلسفه ی جدید و قدیم می زند. اما در آن حسرتی نسبت به آرمان های از دست رفته وجود ندارد. این کتاب، به رغم بازتاب مضامین فلسفه ی باستان، به نحوی چشمگیر امروزی است. اغلب تصور می شود که در این اثر به نحو بسیار گمراه کننده ای جایگاه رفیعی به فاعلیت و اولیت عقل اختصاص داده شده است. اما چنین تلقی ای به معنای نادیده گرفتن پرداخت های دقیق اسپینوزا به وحدت های پیچیده ی عقل، تخیل و عاطفه است.

اخلاق اسپینوزا، ورای خیال پردازی های عقل گرایی و رمانتیسم، آرمان های عقل را که در فلسفه ی جدید خلاصه شده است به چالش می کشد. این کتاب ما را با شیوه ی اندیشیدنی مواجه می کند که هم عقلانی و هم احساسی، هم فلسفی و هم تخیلی، هم نظر ورزانه و هم حکیمانه است. چنین ترکیب هایی در زمانه ی ما به همان اندازه زمان اسپینوزا عالی، دشوار و نادرند.

پس از مطالعه کتاب اسپینوزا و کتاب اخلاق، ما آماده‌ایم تا خود مستقیماً با «اخلاق» اسپینوزا مواجه شویم.