پنج اقلیم حضور

دانلود کتاب پنج اقلیم حضور

کتاب پنج اقلیم حضور درباره‌ رابطه‌ ایرانیان با پنج شاعر بزرگ زبان و ادب فارسی یعنی  فردوسی، مولوی، خیام، حافظ و سعدی نوشته شده است.

داریوش شایگان در پیشگفتار کتابش، چنین نوشته است: پیش از هر چیز، باید صمیمانه اعتراف کنم که در زمینه ادبیات ایران، خود را خبره و متخصص نمی‌‌دانم. 

این کتاب که نخستین‌بار در سال 1983 به‌ صورت مقاله‌ای به زبان فرانسه در مجله «اتود فیلوزوفیک» به رشته تحریر درآمد، به هیچ وجه ادعای آن را ندارد که مطالب بکری در این زمینه طرح کرده باشد. 

شالوده این مقالات، براساس زاویه دید من، نسبت به خصلت شاعرانگی ایرانیان پی‌ریزی شده است؛ بر محور این پرسش که ارج و منزلت ایرانیان در قبال بزرگان ادبشان حاصل چه برداشتی است؟

خلاصه کتاب

شایگان در کتاب پنج اقلیم حضور با بررسی معنوی و فلسفی شعر پنج شاعر ایرانی، فردوسی، خیام، مولوی، سعدی، حافظ کوشیده است تا شاعرانگی ایرانیان را بشناسد و بشناساند. او در مقدمه این کتاب آورده است که از میان صدها شاعری که تاریخ ادبیات ایران به‌ خود دیده است، ایرانیان پنج شاعر را در مقام نمونه‌های اعلای بینش شاعرانه خویش برگزیده‌اند. 

جایگاه ممتاز این شاعران در تفکر ایرانی صرفآ ثمره صفات استثنایی آنان نیست، بلکه این پنج شاعر هر یک به‌ تناسب نبوغ خاص خود، نماینده تبلور یک جریان بزرگ تبارشناسی فکری است که سبک و سیاق و شیوه‌ای منحصر به‌ فرد را در بازتاب نحوه ویژه جهان‌ شناسی خود در پیش می‌گیرد.

• فردوسی مظهر حماسه و اسطوره است، خیام مظهر نوعی از تعارض در نبوغ ایرانی است که طی آن جریانهای متناقض، مانند ایمان و شک، اطاعت و عصیان، و لحظه و ابدیت در مواجهه با یکدیگر قرار می گیرند.
• مولانا جلال‌الدین محمد رومی، اوج تکامل نوعی سنّت عرفانی است که پیشینه تبارشناسی آن با گذر از حلاج و بایزید بسطامی به سنایی و عطار می‌رسد.
• سعدی نماینده آداب اجتماعی آرمانی ایرانیان است و حافظ ترجمان اسرار ادب فارسی و نمونه تعادل میان محتوا و صورت است.

شایگان در کتاب پنج اقلیم حضور، در ۵ فصل به زیبایی و با نثری روان و دلنشین و همه‌ فهم، ویژگی‌های تاریخی، اجتماعی، فلسفی و عرفانی اشعار این پنج شاعر و راز ماندگاری آنها نزد ایرانیان را بررسی کرده است.

بخشی از متن کتاب

درک تفکر خیام، به رغم سادگی گمراه کننده آن، سخت دشوار است. به ماسه نرم می ماند که از میان انگشتان فرو می ریزد. هرچه در نگه داشتنش بیشتر بکوشی، زیر ظاهر دیدگاهی که در نگاه اول و از قرائت سطحی و اولیه آن دریافت می شود، بیشتر از دستت فرو می لغزد و پیام این قرائت سطحی روشن است:

می گوید این جهان نه آغازی دارد و نه پایانی. همه چیز گذراست. مرگ در هر لحظه و آنْ در کمین است، در سرشارترین آنات زندگی بی رحمانه از کمین گاه خود برون می جهد و به ما می گوید: «من اینجایم.» همه چیز محکوم به فناست. این دسته که بر گردن کوزه است پیش از این دست نوازشگری بوده است بر گردن زیبارویی فتّان.

آن کاخها که زمانی به گنبد آسمان فخر می فروختند، و بهرام در آنها جام می گلگون را بلند می کرد، اکنون تلّی ویران اند. دوزخ جز شرری از رنج بیهوده ما نیست و بهشت همین لحظه والای آسایش ماست: دوزخ شرری ز رنج بیهوده ماست فردوس دمی ز وقت آسوده ماست جهان از حس و شعور و درک عاری ست و هرکس در آن نقش اوهام خود را می بیند.

بنیاد جهان بر پوچی و بیداد است: اگر سینه زمین را بشکافی چه درها و گوهرها که در او نمی یابی: ای چرخ فلک خرابی از کینه توست بیدادگری پیشه دیرینه توست وی خاک اگر سینه تو بشکافند بس گوهر قیمتی که در سینه توست…

نقد کتاب پنج اقلیم حضور

شایگان به مخاطبان کتاب می گوید که ما ایرانیان هر یک به طریقی مدیون کلام سعدی هستیم. تعالیم سعدی در قالب زبانی فصیح، موجز و موزون که گاه به مایه طنز نیز آراسته است، آویزه گوش و ورد زبان ماست و همه جا بر حسب شرایط و موقعیت های گوناگون با اطمینان به آنها رجوع می کنیم.

بخش پایانی کتاب پنج اقلیم حضور به حافظ پرداخته است. شاعری که به گفته شایگان، رازدار دل های دردمند و در قبض است و همراه روح های شادمان و در بسط. بی دلیل نیست که ایرانیان با دیوان او فال می گیرند و با او مشورت می کنند؛ همچنان که چینیان به «ئی چینیگ»، تفال می زنند.

از منظر این متفکر، اشعار حافظ شکفتگی بین ازل و ابد است اما چگونه بین مکان و فضای میان ازل و ابد را می آراید و به عبارت دیگر نتایج جمال شناسانه درک ساحت این بینش در چیست؟ شایگان در پاسخ به این سوال، نوشته است: 

«البته واضح است که نمی توانیم کل جمال شناسی جادویی عالم شاعرانه حافظ را به دقت تحلیل کنیم ولی می شود برای روشن ساختن برخی مضامین و جنبه های کار او کوشید. بگذارید در همین آغاز بگویم که فضای بینش میان ازل و ابد، شامل وضع کل هستی است و به بیان دیگر، سلسله مراتب وجودی این عوالم را در بر می گیرد: عالم جبروت و عالم ملکوت.»