امثال و حکم

دانلود کتاب امثال و حکم

کتاب پیش رو، شرح و توضیح و بیان، گزیده ایست از مجموعه چهارجلدی امثال و حکم علامه دهخدا، گنجینه ای پربار و ارزشمند در فرهنگ و ادب فارسی با مقامی بس ارجمند.

یکی از مظاهر فرهنگ و تمدن و ادبیات هر کشور امثال و حكم و کلمات قصار و پر مغزی می باشد که از دهان بزرگان علم و ادب و یا مردم عامی آن دیار تراوش شده است. 

در زبان فارسی بیش از هر زبان زنده دنیا هزاران مثل سائره هست که هر کدام دارای یک جهان ذوق و اندیشه و ملاحت و محسن تعبیر در ادای مقصود آن می باشد و به کار رفته است.

خلاصه کتاب

علی اکبر دهخدا ضمن کوشش و اهتمام در جهت توضیح و شناخت تک‌تکِ ضرب المثل‌ها، به خاطر خودداری از اطاله کلام و جلوگیری از ازدیاد بیشتر حجم کتاب، اغلب با اشاراتی مختصر و در چند کلمه و با توجه به عدم شرح کافی، خواننده را به کاوش و تفحص بیشتری برای پی بردن به مایه و مفهوم امثال و جایگاه و حدود بکارگیری شان وامی دارد.

و از طرفی در رابطه با یک ضرب المثل ابیات بسیاری از شاعران و سرایندگان را به عنوان مبنا و مصداق و شاهد آورده است. در پیشگفتار کتاب امثال و حکم پس از توضیح شیوه نگارش کتاب و اهمیت موضوع آن، شرحى حالى از دهخدا و آثار او به اختصار آمده است. 

کتاب مشتمل بر حدود سى هزار عنوان ضرب المثل، حکمت، اصطلاح و کنایه است و نزدیک به ده هزا مثل یا حکمت و کنایه و اصطلاح به عنوان نظیر و مترادف آمده و عنوان نیافته است.

دهخدا در تألیف خود بیش از هزار عبارت عربى آورده است که بیش‌تر آیات قرآن و احادیث نبوى و کلمات منسوب به امامان شیعه و امثال و نظایر آن‌ها است. مؤلف مفهوم ضرب‌المثل را با مفهوم کلمات کوتاه حکیمانه و اخلاقى درهم آمیخته است.

بخشی از متن کتاب

چشم تنگ دنیادار است: عدم امکان انجام و تنگی مسیر و مفر را بدان تشبیه نمایند. زمانی که طرف، سخت گیر و بدون گذشت و نرمش باشد. همانطور که دنیادار زراندوز سختگیر و بدون گذشت و تنگ نظر است. 

به تب خود راضی می شود تا مرگ همکار و رقیب را بیند. آنکه سیر نمی شود و به قول معروف سیرائی ندارد. گفت چشم تنگ دنیادار را – یا قناعت پر کند یا خاک گور.

چشم، چشم را نمی بیند: کنایه از نهایت تراکم و انبوهی جمعیت در محل و مکانی باشد: تاریکی و تراکم آنجا که آدمها در انبوه به یکدیگر هم توجه نداشته باشند و هر کس به فکر خود باشد، روز وانفسا

چشمها چهار تا شدن:  کنایه بر نهایت تعجب از دیدن شخص، منظره یا چیزی جالب توجه و دیدنی. کسانی را شامل می شود که در اینگونه موارد، یگه می خورند و بی پروا و از روی حسادت قضاوتها و اظهار نظرهای سردرگم می کنند و می کوشند ارزش موضوع را کم جلوه داده و به قول معروف ماست مالی بکنند و از بین ببرند.

خانمی که از توفیق ارزشمند فرزند همسایه ناراحت شده حال آنکه فرزند خودش امتیازی بدست نیاورده است. بی درایت ورشکسته ای که متوجه بهره کلان و ناباورانه همکار و یا دوست خود حیرت زده شده باشد.

نقد کتاب امثال و حکم

گروهى بر کتاب خرده گرفتند که عنوان کتاب امثال و حکم است ولى در طى آن اصطلاحات و کنایات و اخبار و احادیث و کلمات دیگرى که مثل نیستند وارد شده است. دهخدا بر این خرده‌گیرى چنین پاسخ گفته است که اگر عنوان کتاب «امثال و حکم و مصطلاحات و کنایات و اخبار و احادیث و…» یا نظیر آن انتخاب می گردید، عنوانى دراز مى‌شد.

و احتراز از آن واجب بود و از او به عنوان مختصر «امثال و حکم» اکتفا شد. راه دیگر این بوده است که آن اصطلاحات و… حذف شود و طبیعى است که آن حذف، پاسخگوى خردیران می توانست باشد؛ اما محرومیت خوانندگان از فواید آنها جبرانى نمى‌توانست داشته باشد.

دهخدا به پیروى از رسم و شیوه شاعران و نویسندگان قدیم ایران، ضرب المثلها را نه به صورتى‌که در زبان مردم بوده، بلکه به صورتى‌که در کتاب‌ها و دیوان‌ها آمده نقل کرده است. چنان که گویى اصلاً درصدد گردآورى فولکلور (فرهنگ و دانش عامه) نبوده، بلکه قصد داشته که شعرها و کلمات اخلاقى و پندآموز را در یک‌ جا گرد آورد.

از این رو است که ضرب المثلها در کتاب او مقام دوم را گرفته و اغلب تنها به عنوان مترادف امثال و حکم ادبى ذکر گردیده است.