در دامگه حادثه

دانلود کتاب در دامگه حادثه

کتاب منتشر نشده در دامگه حادثه دربرگیرنده متن بیش از 160 ساعت گفت‏ و گوی عرفان قانعی‏ فرد با پرویز ثابتی رییس دایره امنیت داخلی ساواک است.

مرتضی رسولی‏ پور، کارشناس تاریخ شفاهی موسسه مطالعات تاریخ معاصر، کتاب حاضر ‏را به دو دلیل کتابی مهم دانست: نخست اینکه پرویز ثابتی از صاحب‏ منصبان درجه یک ساواک بوده و دوم اینکه اطلاعاتی که او از ساواک می‏دهد اطلاعاتی درجه یک است.

او کتاب یاد شده را صرف نظر از کاستی‏ های آن، به دلیل جلب اعتماد ثابتی و اینکه او از معدود صاحب‏ منصبان جان به دربرده ساواک است حایز اهمیت دانست و گفت: اهمیت این گفت وگو وقتی مضاعف می‏شود که مقام‏ های ارشد ساواک مثل حسن پاکروان، نعمت ‏الله نصیری و ناصر مقدم – بدون اینکه حرف‏های آنها ضبط و ثبت شده باشد – اعدام شدند.

خلاصه کتاب

اطلاعاتی که ما از سازمان امنیت داریم بیشتر حاصل نگاه منتقدانه از بیرون و محدود است به شکنجه و داغ و درفش. اما در اینباره که نقش ساواک چه بوده است، جز خاطرات فردوست اطلاعات دقیقتری نداریم. کتاب در دامگه حادثه از دو منظر: اظهارات ثابتی و نحوه تنظیم مطالب کتاب توسط قانعی‏ فرد قابل بررسی است و با ارایه خلاصه ‏ای از زندگینامه ثابتی که بیانگر اهمیت مقام و میزان ارتباطات وی در دستگاه ساواک و حکومت پهلوی بوده است، می توان گفت:

ثابتی در نحوه اداره کشور صاحب‏نظر بود و برخلاف نصیری، آلت فعل چشم و گوش بسته ‏نبود و نظر داشت. خلاصه حرف ثابتی در این گفت‏ وگو این است که وقتی نظام سیاسی از مشروعیت می‏ افتد نیروی سرکوبش می‏تواند به بقای حکومت او کمک کند. رژیم شاه از نظر ثابتی تمام ابزار سرکوب را در اختیار داشت اما از اراده لازم بی‏‏ بهره بود. ثابتی در آذر 1355 به شاه گزارش می‏دهد و اعلام می‏کند باید ایستادگی شود.

نظرش این بود که نهضت آزادی و جبهه ملی قدرت تغییر نداشتند و گروه‏ های چریکی نظیر مجاهدین و سازمان چریک‏ها و گروه مذهبی‏ ها قابل کنترل بوده و نمی‏ توانستند کاری کنند اما شاه اراده نداشت. از نظر ثابتی دولت‏ های آموزگار و شریف امامی در مقابل مخالفان زبونی نشان دادند حال آنکه می‏شد بعد از تثبیت اوضاع، آزادی را در جامعه گسترش داد. به اعتقاد ثابتی مسئولان وقت کشور سعی می‏کردند مسئولیت هر نوع کاری را بر عهده شاه بگذارند و شاه هم قادر به اداره کشور نبود.

ثابتی 33 سال سکوت کرده و چند هزار صفحه خاطره دارد اما تنها به این بهانه که مورد سوءاستفاده حکومت فعلی ایران قرار نگیرد از انتشار آنها ابا کرده است. این موضوع بیانگر این مطلب است که ثابتی نمی‏تواند بدون پیش فرض عمل کند زیرا نگران فاش گویی است و همین امر موضع او را نشان می‏دهد. بعد از مطالعه کتاب در دامگه حادثه با این تصویر از ثابتی مواجه می‏شوید که یکی از برجسته‏ ترین رجال تاریخ ایران است که خود را صاحب ‏بهترین نظر و راه حل‏ هایی می‏دانسته که اگر پهلوی به آن عمل می‏کرد حکومت خود را برقرار نگه می‏داشت.

ثابتی برای گمراه کردن افکار عمومی تلاش کرده چون حکومت پهلوی به خصوص در سال‏های 56 و 57 قابل نجات دادن بود. هیچ نقطه ‏ای در کتاب نیست که ثابتی در آن یک اپوزیسیون سالم را معرفی کند که بله برای این مخالفت حق داشته است. بعد از خواندن این کتاب می‏بینید که همه یک گرفتاری داشته اند. کار قانعی‏ فرد از جهت ‏گردآوری منابع برای تکمیل گفت‏ وگوها خوب است اما یک جاهایی توضیح کم دارد و جاهایی هم پاورقی‏ هایی دارد که در یک کتاب تخصصی احتیاجی به آنها نیست.

انتشار این کتاب زداینده توهمی است که عدم ذکر خاطرات دولتمردان رژیم قبلی را به دلیل نگرانی از آب به آسیاب حکومت فعلی ریختن در پی داشته است. این مساله موج جدیدی برای خاطره نویسی ایجاد کرده که امیدواریم میزان عصبیت در آن کمتر شده و عمیقتر مورد توجه قرار بگیرد. در حوزه پژوهش درباره ساواک راه ناپیموده بسیار است، تحقیقات موسسه مطالعات تاریخ معاصر و مرکز بررسی اسناد وزارت اطلاعات، کارهایی ارزشمند اما ناقص است و انتشار کتابهایی مانند در دامگه حادثه جبران کننده نقص های این پژوهش‏ هاست.

بخشی از متن کتاب

حتى روحانیت با حذف شاه موافق نبود. شاید بیشتر با این موافق بودند که شاه سلطنت کند، نه حکومت. البته با توجه به بسیاری از روایت های تاریخی، مشخص است که آقای خمینی ارتباطی نزدیک با کاشانی داشته، یعنی تئوری نهاوندی در کتابش را شاید باور کنیم که آقای خمینی از طرفداران کاشانی بود و ضد مصدق. البته آقای بنی صدر هـم معتقدند که پس از انقلاب آقای خمینی چندان طرفدار ملی خواندن مصدق نبودند.

فکر کنم آقای شریعتمداری هم افشا کرد که در بازگرداندن شاه توسط کاشانی در تظاهرات طرفداری از شاه خمینی شرکت داشته و این موضوع را مخالفان آقای خمینی، مرتب بـه کـار می برند… بله شریعت مداری همیشه علیه خمینی حرف میزد. خمینی از طرفداران کاشانی بود و نیز دار و دسته فدائیان اسلام که کاشانی با آنها رابطه داشت، جزو یک مجموعه اسلامی تندرو و افراطی و از نوچه های کاشانی محسوب می شدند. همه آخوندها از مساله نفوذ کمونیسم ترسیده بودند از کمونیستها وحشت داشتند.

نقد کتاب در دامگه حادثه

انتشار گزینشی بدون استاندارد، آسیب زننده است و تا زمانی که دسترسی کامل به پرونده ‏های ساواک مقدور نباشد باید به تحقیقات ارایه شده در کتاب در دامگه حادثه با نگرانی نگاه کرد زیرا خط گلچین کننده بسیار مهم است. برای مثال اگر از میان اسناد مربوط به 30 روز بازجویی یک فرد تنها سند روز سی ام را منتشر کنیم و حق دسترسی به منابع مربوط به 29 روز دیگر را نداشته باشیم، نتیجه کار چیزی خواهد بود که براساس مصلحت ‏اندیشی‏ های سیاسی انتخاب شده و نمی‏تواند بدون دغدغه مورد بررسی قرار بگیرد.

ما با یک اثر سیاسی روز مواجهیم نه با یک کتاب تاریخی. عنوان فرعی کتاب «بررسی علل و عوامل فروپاشی حکومت شاهنشاهی» است اما هیچ جای کتاب این عوامل را نمی‏ بینیم. ذوق‏ زدگی مصاحبه کننده و موضع‏ گیری وی ما را متوجه این نکته می‏کند که خیلی هم بحث خاطرات ثابتی مطرح نیست بلکه با یک کتاب روز مواجهیم.
انتقاد من به دو بخش است؛ اول به روش قانعی‏فرد و دوم به مطالب کتاب. آقای قانعی‏فرد اثر خود را چالشی می‏دانند اما تا جایی که من خواندم چالشی ندیدم.

ثابتی ادعاهای بزرگی مانند اینکه آمریکا و انگلیس عامل سقوط پهلوی بوده اند مطرح می‏کند. این موضوع باید ثابت شود. این دو هیچ وقت نمی‏خواستند پهلوی سقوط کند بلکه دنبال استقرار آن بودند. پهلوی به مردم ایران تکیه نداشت و انقلاب حاصل عجز در مقابل این حرکت مردمی بود. در بخش مربوط به گفت‏ وگوهای این کتاب اشکالاتی وجود دارد. مانند اینکه 87 صفحه از کتاب در دامگه حادثه متضمن هیچ پرسشی نیست بلکه 87 صفحه مطلب است که از سوی ثابتی نوشته شده!

پرویز ثابتی در تاریخ این کشور آدم قابل دفاعی نیست. اما به این معنی نیست هر چه او در مقام بالاترین مقام امنیتی می گوید یکسره دروغ و آنچه مبارزان و مخالفان او بیان می کنند، حقیقت محض باشد. هر نظام سیاسی با هر میزان مشروعیت داشته و نداشته در مقام دفاع از موجودیت خود چیزی کم نمی گذارد. در گیرودار چنین چالشی پرهیز از نگاه مطلق اندیش سیاه و سفید شرط اول دست یابی به حقیقت است.

کتاب در دامگه حادثه به زودی (و با حذف نزدیک صد صفحه) در ایران منتشر خواهد شد. نسخه رایگانی که در اختیارتان قرار دادیم بدون سانسور است.

کتاب های پیشنهادی

• کمونیسم رفت ما ماندیم و حتی خندیدیم
• سقوط پادشاهان
• زندگانی شاه عباس اول