انقلاب تصورناپذیر در ایران

دانلود کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران pdf

نویسنده در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران دلایلی را که محققان مختلف راجع به انقلاب ایران گفته‌اند را آورده و راجع به درستی یا نادرستی‌شان بحث کرده.

چارلز کورزمن با مرور مجدد شرایط پیرامون سقوط شاه، بینش نادری از ماهیت و تکامل انقلاب ایران و به‌طور کلی در مورد غیرقابل‌ پیش‌بینی بودن جنبش‌های اعتراضی ارائه می‌دهد.

نویسنده کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران، از طریق مصاحبه‌ها و گزارش‌های شاهدان عینی، اسناد امنیتی از طبقه‌ بندی‌ شده و جزوه‌های زیرزمینی، احساس سردرگمی گسترده‌ای را که ایران پیش از انقلاب را فرا گرفته بود و مشخصه جنبش‌های اعتراضی بزرگ است، مستند می‌کند.

خلاصه کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران

کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران با متن صمیمی و روان، به سرعت، خواننده را با خود همراه می‌کند. چارلز کورزمن از انقلابی متفاوت سخن می‌گوید؛ متفاوت با تمام آنچه تا قبل از آن انقلاب اسلامی تجربه کرده بوده است. او معتقد است این انقلاب از بسیاری جهات با انقلاب های دیگر متفاوت است، هم در میزان مشارکت مردم در انقلاب و هم نوع مقابله سیاسی و ادراکات توده‌ای.

از منظر مؤلف، مردم در شرایط انقلاب دچار چنان تشویشی بودند که نه تنها نمی‌توانستد اقدامات دیگران را پیش‌بینی کنند، اقدامات خود را هم نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند. نویسنده به سردرگمی همه ایرانیان در انقلاب اسلامی اعتقاد دارد. از آنجایی که نگارندۀ کتاب وجه اسلامی و سنت اسلامی را به درستی درک نمی‌کند، از ادراک بسیاری از امور ناتوان است:

مثل اعتقاد به سنن الهی، سنت تغییر، سنت نصر و دیگر عواملی که انقلابیون را نه تنها برای انقلاب مصمم می‌کند، بلکه یاری و پیروزی آنها را قطعی می‌داند. نویسنده کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران تلاش می‌کند با فکت‌های عینی، روایتی از انقلاب اسلامی عرضه و اثبات کند که تا حدود آبان ماه هیچ‌کس تصوری از آن نداشت و هیچ‌کس سناریوی مناسبی برای جایگزینی شاه نداشت، اما به یک‌باره در افواه مردم از سناریوی جدیدی سخن به میان می‌آید و مردم می‌توانند به امر جدیدی بیندیشند.

حتی کاخ سفید هم نمی توانست انقلاب را تصور کند و این امر را به نامه‌های ردو بدل شده میان رئیس جمهور و سفیر امریکا در ایران مستند می‌کند. به نظر می‌رسد عدم درک انقلاب توسط کاخ سفید و نگارنده، یکی باشد و آن عدم شناخت صحیح اسلام، مردم و تاریخ ایران است. نگارنده، این تصورناپذیری را حتی به بازرگان هم منتسب می‌کند و معتقد است بازرگان هم حتی در دیدارش با امام تلاش می‌کرد تنها از حکومت امتیاز بگیرد و اصلاً خواب انقلاب را هم نمی‌دید.

اما بعد از دیدار با امام بود که امام به کمتر از سرنگونی رژیم راضی نبود و او نیز به دنبال انقلاب حرکت کرد و پیشنهاد نخست وزیری را هم نپذیرفت. در این تحلیل به دلیل عدم شناخت درست تفکر دینی، توانی برای تحلیل اندیشۀ انقلابیون اصیل و اعتماد به سنن الهی و رهبری امام وجود ندارد، به همین دلیل از این منظر، متن کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران دچار ضعف است.

چارلز کورزمن معتقد است علم وقتی از تحلیل باز می‌ماند سعی می‌کند جهان را دوباره معنا کند. کار علوم اجتماعی تحلیل و تأویل امور غیرمنتظره است، و هرچه امور غیرمنتظره‌تر باشند، تلاش بیشتری برای معنا کردن آن امور نیاز است. نویسنده معتقد است که انقلاب ایران به دلیل پیچیدگی زیادش با انواع تحلیل‌ها روبه‌رو می‌شود، اما هر تحلیلی صورت می‌گیرد ناگزیر است بخشی از فکت‌ها و شواهد را کنار بگذارد.

نویسنده می‌گوید اگر از من انتظار دارید که شواهدی را که می‌بینم به نفع شواهد دیگری کنار بگذارم، من چنین کاری نمی‌کنم. به نظر می‌رسد نویسنده نمی‌تواند میان فکت‌های واقعیت نما و فکت‌ها و شواهد فیک و جعلی تمییز دهد، لذا بهترین راه را انتخاب می‌کند و همه را راضی نگه می‌دارد. البته یادآوری این نکته ضروری است که هر علمی به هر حال از میزانی تقلیل ناگریز است.

نویسنده کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران می‌گوید من به دنبال تبیین انقلاب ایران نیستم، بلکه به دنبال «ضد تبیین» هستم. او ضد تبیین را کوششی برای فهم انقلاب با همه آشفتگی هایش می‌داند، مقایسه تجربه زیسته انقلابی و تبیین های عمده‌ای که مطالعات انقلاب ارائه داده‌اند. او پنج تبیین از انقلاب ارائه می‌دهد که قابل فروکاست به دیگری نیست: تبیین سیاسی، تبیین نهادی، تبیین فرهنگی، تبیین اقتصادی و تبیین نظامی.

نکوداشت های کتاب

• کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران انقلاب ایران را در پرتو بصریت‌های علوم اجتماعی متأخر بررسی می‌کند.
• چارلز کوزمن در کتاب حاضر به بررسی پنج تبیین پرطرفداری که در راستای فهم علل وقوع انقلاب ایران ارائه شده‌اند می‌پردازد و جملگی این تبیین‌ها را ناقص و مشکل‌دار تشخیص می‌دهد.
• ناگفته پیداست که در دنیای سیاست، انقلاب هیچ نیست مگر طوفانی کامل و ریشه‌کن‌ کننده که بنیان‌ها را ویران می‌کند. آیا دانشمند علوم اجتماعی هرگز می‌تواند وقوع این طوفان را پیش‌بینی کند؟… چارلز کورزمن در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران با نگاهی خونسردانه و بی‌طرفانه، تلاش‌های موجود در راستای بررسی دلایل وقوع انقلاب در ایران را بررسی کرده و این تلاش‌ها را ناکافی قلمداد می‌کند.

معرفی نویسنده

چارلز کورزمن استاد جامعه‌ شناسی در دانشگاه کارولینای شمالی در چاپل هیل است که در خاورمیانه و مطالعات اسلامی تخصص دارد. او پس از اتمام دوره کارشناسی خود در دانشگاه هاروارد در سال 1986، وی مدرک کارشناسی ارشد و دکترای خود را در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی به ترتیب در سال‌های 1997 و 1992 به پایان رساند.

وی از سال 1998 به دانشگاه کارولینای شمالی در چاپل هیل وابسته است. کورزمن کتاب‌های متنوع درباره ایران و خاورمیانه منتشر کرده که برخی از مهم‌ترین کتاب‌های او عبارت‌اند از «انقلاب تصورناپذیر در ایران»، «انکار دموکراسی»، «روشنفکران و حکومت قانون در جهان درحال‌توسعه»، «اصلاحات اسلامی»، «اسلام مدرن» و «اسلام لیبرال».

بخشی از کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران

در کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران می‌خوانیم: اگرچه شریعتی به پل زدن میان اسلام و چپ‌گرایی کمک کرد ولی نسخه او از اسلام با اسلامِ روحانیونِ رادیکال، متفاوت بود. او منتقد پرهیاهوی علمای دینی‌ای بود که تحصیلات حوزوی داشتند، کسانی که اسلام را به شکل ایستای امروزش درآورده بودند و روشنفکران عمومی ایران را فرا می‌خواند که اسلام را از دست «مرتجعان» نجات دهند.

با وجود این، شریعتی علاوه بر آنکه میان دانشجویان غیر متخصص در علوم دینی محبوب بود، در میان طلبه‌های قم نیز طرفداران سینه چاکی داشت. آیت الله مرتضی مطهری یکی از پیروان شاخص خمینی، شریعتی را همچون رقیبی می‌نگریست که محبوبیتش در میان اقشار مذهبی او را فردی خطرساز کرده است، اما خمینی در برابر درخواست‌های او برای محکوم کردن شریعتی مقاومت کرد.

وقتی شریعتی در سال ۱۳۵۶ به طور غیرمترقبه‌ای از دنیا رفت دانشجویان در شیراز در حالی که هم برای شریعتی و هم برای خمینی شعار می‌دادند، دست به تظاهرات زدند. همزمان مطهری و دیگر عالمان دینی اعلامیه هایی صادر کرده و از او به بدنامی یاد کردند. علیرغم این قضایا، در طول انقلاب، برخی از مبارزه جوترین پیروان خمینی، شریعتی را با تعابیری مثل روشنفکر متعهد و مبارز بزرگ تحسین می‌کردند. (ص181 کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران)

خود خمینی نیز در تلاش برای پرهیز از ایجاد اختلاف با فعالان دانشجویی یاد او را گرامی داشت: «چقدر قوای ما را، قوای اسلامی را، تحلیل بردند و همه را به هم متوجه کردند و همه قدرت‌ها را کوبیدند برای اختلاف بین این اهل منبر. داد و قال و اهل محراب چه و دانشگاهی چه و دانشکده‌ای چه؛ الان هم این اختلافات هست» انقلاب ایران کاملا جنسیت زده بود، بدین معنی که:

اصلی ترین محورهایی که خط مشی اسلام گرایی درباره موقعیت زنان به آن اشاره می‌کرد در درجه اول نقدِ بی‌بند و باری‌های جنسی و تحقیر زنان بود که رژیم پهلوی طی چهل سال گذشته با حمایت از سیاست‌های کشف حجاب، باعث و بانی‌اش شده بود. به همین جهت من چندان درباره مبحث جنسیت به صورت جزئی بحث نکرده ام. بخشی از این نقص، ناشی از مشکلاتی بوده است که برای مصاحبه با زنان درباره تجربه هایشان در فرایند انقلاب داشته‌ام.

زنان ایرانی مخصوصاً آنهایی که محافظه کارترند، اگر مرد غریبه‌ای از آنها درخواست مصاحبه کند، موافقت نمی‌کنند و وقتی با زوجی مصاحبه می‌کنید، معمولا شوهر به جای همسرش هم پاسخ می‌دهد. افراد دیگری که درباره ایران تحقیق می‌کرده‌اند نیز دشواری‌های مشابهی را هنگام عبور از مرزهای جنسیتی برای مصاحبه گرفتن گزارش کرده‌اند. (ص182 کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران)

علاوه براین مطمئن نیستم که هنگام تصمیم گیری برای درگیر شدن در اعتراض، تفاوت‌های نظام‌مندی میان زنان و مردان وجود داشته باشد. مردان و زنان اندکی پیش از تابستان ۱۳۵۷ در دسته های بزرگ دست به اعتراض زده‌اند؛ هم مردان و هم زنان به صورت دسته جمعی در زمستان ۱۳۵۷ به خیابان‌ها آمدند تا حمایت خود را از جنبش انقلابی نشان دهند.

به شکل متناقضی از نگاه غربی‌ها زنانی که از خانواده‌هایی محافظه کار می‌آمدند احساس کردند که فعالیت‌های اسلام گرایانه به آنها خودمختاری و آزادی حرکت شایان توجهی اعطا کرده است. خمینی زنان را تشویق می‌کرد که در اعتراضات انقلابی شرکت کنند: «ملتی که حتی بانوان محترمه‌اش با تظاهرات محجوبانه، بیزاری خود را از رژیم شاه اعلام می‌کنند، پیروز است»…

نقد کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران pdf

متأسفانه مؤلف کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران نگاهِ دینی غالب بر انقلاب را نهایتاً به امر فرهنگی فرو می‌کاهد و تمام فهم دینی و اعتقادی مردم را به امور سنتی تقلیل می‌دهد. نویسنده تلاش می‌کند در بخش «تبیین سیاسی» به این فرضیه بپردازد که بهبود وضعیت سیاسی به معنای باز شدن فضای سیاسی و اعتراض، سبب انقلاب شد.

او به “کارتر” رئیس جمهور امریکا و تمایل وی برای دفاع از حقوق بشر می‌پردازد و اینکه کارتر علیرغم حمایت ظاهری از محمدرضا پهلوی به دنبال تغییرات ساختاری در ایران بود. مؤلف به نظریه «اسکاچپول»، تئوری توطئه و دست‌های پشت پرده که در ایران مرسوم است، می‌پردازد. او به این نکته اشاره می‌کند که خود اسکاچپول نیز معتقد است برخلاف انقلاب های روسیه، چین و فرانسه، انقلاب ایران به دلیل ضعیف شدن دولت و فضای باز سیاسی به وجود نیامده است.

زیرا قبل از انقلاب نه دولت ایران ضعیف شده بود و نه فشار خارجی برآن وارد شده بود. با این حال شواهدی چند وجود دارد که دولت با حرکت‌های اعتراضی با مدارای بیشتری برخورد کرده است. از آنجایی که نگارنده کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران در تجربه ایرانیان شریک نیست، از این نکته غافل است که امریکا در حافظه تاریخی ایرانی، کشوری کودتاگر است که با کودتا دولت ملی را ناکام گذارد، به همین دلیل نسبت درستی میان درک ایرانی از امریکا برقرار نمی‌کند.

در فصل تبیین نهادی نویسنده به نکته مهمی اشاره می‌کند و آن بحث «نهادهای مدنی مؤثر در انقلاب اسلامی» است. مساجد از معدود نهادهای مدنی قبل از انقلاب است که به صورت مردمی مدیریت می‌شود، به همین دلیل بهترین مکان برای بسیج و سازماندهی انقلابیون را فراهم می‌گرداند. نهادهای دینی در قبل از انقلاب، وابسته به دولت نبودند و منابع مالی خود را مستقیماً از طریق مردم تأمین می کردند.

از این رو مانند دیگر نهادها به راحتی تحت تأثیر حکومت پهلوی قرار نمی‌گرفت و دولت نمی‌توانست بر مراکز تمرکز کند و رشته تعاملات آنها را قطع کند. مؤلف این کتاب از نهادهای مهمی مثل نهاد دین و روحانیت، هیئات مذهبی و … مجدداً غافل است و در تقلیل گرایی مفرط فرو می‌غلطد.

کتاب انقلاب تصورناپذیر در ایران، انقلاب اسلامی را از چهار منظر بررسی کرده و نقش توده‌ی مردم و نخبگان و روشنفکران جامعه را روشن ساخته است.